Karabolak facigasenä bagïşlangan kitap täk’dir itelde

2 oktjabr’ 2005 09:56

(Ekaterinburg, 12 oktjabr’, «Tatar-inform», Fävija Safiullina). Küptän tügel Çiläbe ölkäseneñ Tatar Karabolagï avïlïnda jazuçï Fäüzija Bäjrämovanïñ “Atom atavïnda jaki tatarlarga karşï atom genotsidï” dip atalgan kitabïn täk’dir itü kiçäse bulïp uzdï. Bu kitap Çiläbe ölkäseneñ tön’jak-könçïgïşïnda urnaşkan tatar avïllarï xalkïnïñ ajanïçlï, facigale jazmïşïna bagïşlana.

1957 nçe elda, “Majak” ximkombinatï şartlagannan soñ, bu cirlärdä jaşäp jatuçï meñlägän keşe radiatsijadän zarar kürgän. Bu xäl kiñ cämägat’çelekkä üzgärtep koru cilläre isä başlagaç kïna, Çernobïl’ facigasennän soñ bilgele buldï. Kitapnïñ avtorï Fäüzija xanïm Bäjrämova, bu temanï 90 nçï ellar başïnnan uk öjränä başlap, törle arxivlarga ütep kerep, teträndergeç faktlarga tap buluïn äjtte. Älege kitap östendä eşli başlavï da bu xälne xalïkka, xokuk jaklauçïlarga, kiñ cämägat’çelekkä citkerü maksatï belän bulgan.

Karabolak, Möslim kebek avïllarda jaşäüçe isän kalgan olï keşelär iskä algança, şartlau vakïjgasïnnan soñ bu avïllarga cäj saen ällä kajlardan zur-zur galimnär, vraçlar kilep, keşelärne tikşergännär, analizlar algannar, teşlären, söjaklären karagannar. Ni gacäp, dävalau bilgeläüçe genä bulmagan. Nurlanïş mäkere arkasïnda bügengä kadär niçämä buïn keşelär integä. Karabolak misalïn gïna alïjk. Ul vakïtta 5000 keşe jaşägän Karabolakta bügen 400 keşe jaşi. Avïlda un zirat bar, kalganïn inde sanamïjlar, sanaunïñ mäg’näse juk, iske ziratlarnï inde urman dip kenä atïjlar. Avïl mäktäbendä 2003 nçe elda 80 nän artïk bala ukïsa, bügen alarnïñ sanï 38. Ekaterinburg şähäre bol’nitsasïnda 5 jaş’lek Karabolak balasï böer ragï avïruï belän jata. Fäüzija xanïm äjtüençä, tagïn bik küp faktlar kiterergä mömkin äle.

Karabolak xalkï başka tirä-jun’däge avïllarda jaşäüçelärgä karaganda üzlären kübräk räncetelgän dip sanïj. Bu köngä kadär biredä jaşäüçelär atom kaldïklarïn jukka çïgaruda katnaşuçï statusïn alu, aña bäjlängän taşlamalarga laek bulu öçen köräşä. Barï tik 2003nçe elda gïna, Bötendön’ja tatar kongressïnnan ber törkem delegatsija biregä kilep eşläp, xakimijat organnarïna çïgïp, sud arkïlï dokumentlar jasarga jardäm itä başlagaç kïna, iñ berençe uñaj üzgäreşlär kürenä başlagan. Avïlga kadär asfal’t jul kergän, 18 keşe sudlaşïp “likvidator” digän status alïrga ireşkän. Alar bu köndä aena 400 sum akça alalar. Ä inde avïlga gaz kertü, aşïgïç jardäm maşinasï bilgeläü, telefon kertü kebek gap-gadi tsivilizatsija äjberläre älegä väg’dädä genä kala birä.

Karabolak avïlïnïñ mäktäp binasïna täk’dir itü kiçäsenä küp bulïp cïelgan xalïk bu turïda bik açïnïp söjläde. Keşelärneñ üzägenä ütkän inde bu xällär. Karabolak facigasenä bagïşlangan kitap ta alarda zur täesirlär kaldïrgan. Alar belän jañadan oçraşïp, xalïk kajgïsïn jañadan ber tapkïr jöräge aşa kiçergän Fäüzija Bäjrämova söjlävençä, xalïk Tatarstan xökümätenä, tatar kongressïna olï räxmätlär jullagan. Avtor fikerençä, bu temanï kütärüneñ mäg’näse juk dijuçelär bardïr. Ul vakïjgalarga ille elga jakïn vakït ütkän bit inde. Ämma “Majak” şartlau vakïjgasïn berniçek tä inkar’ itep bulmagan kebek, radiatsijaneñ keşelek öçen bulgan zararïn da inkar’ itü mömkin tügel. Bu temanï kütärü bu xällär bütän kabatlanmasïn öçen, keşelär jaşi torgan cirlärgä jakïn urïnnarda atom korïlmalarï tözüne tuktatsïnnar öçen, cirneñ kiläçäge öçen kiräk.

http://tat.tatar-inform.ru/news/culture/?ID=7115