Fäüzija Bäjrämova,
jazuçï, tarix fännäre kandidatï,
“Ittifak” tatar milli bäjsezlek partijase räise,
Bötendön’ja tatar kongressïnïñ başkarma komitetï äg˝zasï.

Global’ dön’jada tatarlar

(Bötendön’ja Tatar Kongressïnïñ IV korïltaenda jasar öçen äzerlängän çïgïş.)

Şuşï 15 el vakït ěçendä Bötendön’ja tatar kongressï üzeneñ aldïna kujgan töp maksatnï – millätne barlau häm tuplau burïçïn ütäde, dip äjtergä mömkin. Bu ellarda böten dön’ja bujlap taralgan tatarlar belän nïklï ělemtä urnaştïrïldï, alarnïñ problemalarï öjränelde, urïnnarda millät öçen ěşlärlek kadrlar üsep çïktï, millätneñ ruxi ixtïjaclarï öleşçä bulsa da kanägat’länderelde. Berençe çor öçen bolar barïsï da jaxşï kürsätkeçlär, çönki Bötendön’ja tatar kongressï ul ictimagïj oeşma, urïnnarda däülät bjudzhetïnnan akça alïp ěşlämi, bu başkargan ěşlär barïsï da milli ruxlï tatarlarnïñ fidakar’ xezmät näticäse bulïp tora, alarga Allahnïñ räxmätläre bulsïn!

Ämma alga taba Bötendön’ja tatar kongressï bu däräcädä genä kala almïj, çönki bezne çornap algan dön’ja da, säjasi väzgïjat’ tä bik üzgärde, şuña kürä bez alga taba şuşï şartlardan çïgïp ěş jörtergä tieşbez. Global’läşü şartlarïnda, jag˝ni, ber millätlär ikençeläre tarafïnnan jotïlganda, tellär, dinnär, illär jukka çïgïp barganda, bezneñ millätebezne ni kötä, jukka çïkmas öçen ni ěşlärgä kiräk, aldagï çorda tatar kongressï nindi mäs’älälärgä aeruça ig˝tibar birergä tieş - bez bügen şul soraularga da cavap tabarga burïçlïbïz.

Başta şul sorauga cavap birik – tatarga başka millätlär tarafïnnan jotïlu janïjmï? Älbättä, janïj, çönki bezneñ milli telebezne, milli kanun-tärtiplärebezne saklarlïk üz bäjsez däülätebez juk, bez, tatarlar, bar jaktan da çit tel, çit din, çit goref-gadätlär çolganïşïnda jaşibez, ä mondïj şartlarda üzeñ bulïp kalu bik avïr. Bügenge köndä böten dön’jadagï tatar balalarïnïñ 70-80 protsentï üz ana telendä belem almïj, tatarça ukïj-jaza häm söjläşä belmi, bügenge köndä tatar xalkïnïñ jartïsïn katnaş nikaxlar täşkil itä häm alar başka millät bulïp isäplänä. Bu iñ berençe çirtta Rossijadä jaşäüçe tatarlarga karïj, alar küzgä kürenep urïslaşa baralar, telne belmilär, din totmïjlar, küpçelek jaş’lärne millät belän berni bäjlämi. Bügenge köndä Seberdä böten tatar mäktäpläre jabïlïp bette, federativ zakonnan milli-regional’ komponentnï ukïtunï alïp taşlagaç, bu faciga Idel-Uralga da kilergä mömkin. Tel betü belän bergä, millätneñ genetik kodï üzgärä, ruxï üzgärä, ul başka millätneñ tele belän bergä anïñ genetik kodïn, ruxïn, tärtiben kabul itä. Millätlärne juk itü öçen sugïş başlau mäcbüri tügel, anï menä şundïj jullar belän dä juk itärgä bula.

Tel belän bergä, millätkä meñ ellar bue señderelgän iman da jugala, şuña kürä bezneñ xalkïbïzda bügen tatarga xas bulmagan äxlaksïzlïk häm xaram çäçäk ata. Gasïrlar bue islam kanunnarï buença jaşägän, ěçkeçelekneñ, zinanïñ ni ikänen belmägän, xaramnan tïelgan tatar xalkï bügen zur adaşu häm sataşuda, tatar tormïşïn azgïnlïk, şärälek, aldau basïp bara. Bu bik kurkïnïç närsä, çönki çerek millätne däülät kenä kotkarïp kala almajaçak, mondïj millätlär berençe bulïp jukka çïgaçaklar, alar başkalar öçen tarix tufragïnda aşlama bulaçaklar, xalkïbïznï mondïj kiläçäktän Allam saklasïn! Xalkïbïznïñ ruxi sagïnda torïrga tieşle islam dinenä bügen böten dön’ja buença zur basïm, jala jagu bara, bu xäl Rossijadä dä çagïlïş taba, jözlägän-meñlägän möselmannïñ nakaxtan törmälärdä utïruï şul xakta söjli. Din mäs’äläsendä äle jaña ajakka basïp kilgän millätebezne jaña çukïndïrular kötä, Rossijadä mäktäplärgä xristian dine nigezlären kertüne min şulaj gïna bäjali alam. Rossija tele-radio kanallarï köne-töne xristian dinen maktïj, möselmannarnï terroristlar, javïzlar itep kürsätä, böten däülät bäjrämnäre urïs ruxanilarï belän bergä ütkärelä, jag˝ni, Rossijadä xristian dine däülät dine bulïp tora, şul uk vakïtta bezneñ federativ däräcädä däülät finanslagan ber genä tatar-möselman kanalïbïz da juk, Erak Könçïgïşta mäçetlärebez juk, küp urïnda tatarlarnï möselmança kümärgä ziratlarïbïz juk.

Küräsez, tatarlarga tel jagïnnan da, din jagïnnan da köçle basïm bara, bezgä bu mäs’älädä urïs xalkï belän ber däräcädä tigez şartlar tudïrïlmagan, tatar üze janïp-köep jörmäsä, Rossija däülätenä anïñ tele dä, dine dä kiräk tügel. Ägär ig˝tibar itsägez, soñgï vakïtta matbugatta häm internetta “Russkaja doktrina” dip atalgan xezmät tikşerelä, anïñ artïnda urïsnïñ zur galimnäre, xristian dine ähelläre häm Rossija däülät ěşlekleläre tora. Isemennän ük kürengänçä, bu doktrina barï tik urïs milläte öçen genä jazïlgan, galimnär anïñ isän kaluï öçen genä ězlänälär, citdi täk˝dimnär belän çïgalar. “Urïs doktrina”sïnnan kürengänçä, alga taba Rossijadä milli respublikalar bulmajaçak, bez barïbïz da urïslar dip atalaçakbïz häm xristian dine ilneñ töp ideologijasenä äjlänäçäk. “Vse, kto zasluzhit pravo nazïvat’ Rossiju rodinoj – russkie. Naşa natsional’nost’ – Imperija”, dip jaza “Urïs doktrina”sï. Bu xezmätkä urïs şovinistlarïnïñ ber sataşuï dip kenä dä kararga bulïr ide, ämma “Doktrina”nïñ migrantlarga, xristian dinenä, regional’ komponentka bäjle punktlarïnïñ inde tormïşka aşa baruïn kürgäç, monïñ artïnda başka köçlär torganlïgïn añlïjsïñ. Äje, bu – urïs däüläteneñ doktrinasï häm tatarlarga anda millät bularak urïn juk, aldagï ellarda näk˝ şuşï plan tormïşka aşïrïlaçak.

Mondïj şartlarda bez millätebezne niçek saklap kala alabïz? Başka xalïklardagï kebek, bezneñ üz xalkïbïznï jaklarlïk däülätebez dä, gaskärebez dä juk, Rossija äkerenläp menä şundïj zakonnar belän, doktrinalar belän, sud jullarï aşa häm kiräk çakta xätta köç tä kullanïp, tatarlarnï sïtaçak, telen häm dinen juk itärgä tïrïşaçak. Mondïj şartlarda bez barï tik dön’ja cämägat’çelegenä möräcägat’ itep, millätebezneñ xokuklarïn Xalïkara mäxkämälärdä jaklarga tieş bulaçakbïz. Bügenge köndä Rossijadä jaşäüçe tatarlarnïñ iñ zur problemasï – xokuksïzlïk, tel häm din irege kïsïlu, millättäşlärebezneñ Ural ar˝jagïnda radiatsijale cirlärdä çerüe, böek tarixïbïzïnïñ maxsus bozïluï häm talanuï, üzbilgelänergä xokukïbïz bulmau. Menä şularnïñ barïsïn da Evropada Xalïkara Sudlarda kütärer vakït citte, çönki Rossija mäxkämälärendä bolarnï uñaj jakka xäl itep bulmajaçak. Şuña kürä Bötendön’ja tatar kongressï karşïnda berençe ěş itep tatar xalkïnïñ xokuklarïn jaklau buença Xalïkara komitet tözärgä kiräk bulaçak. Döres, kongress karşïnda andïj komissija buldï, ämma ul xalïkara mäjdanga çïga almadï, şuña kürä ul komitet sostavïna çit illärdä jaşäüçe tatar galimnären, xokuk jaklauçïlarnï kertergä kiräk bulaçak.

Tatar xalkïnïñ üzbilgelänergä xokukï buença da Xalïkara oeşmalarga möräcägat’ itärgä vakït citte, çönki üz däüläteñ bulmaganda, tel, din, millät mäs’äläse gel toraçak, köçleräk xalïk jotkançï dävam itäçäk. Şuşï faciga bulmasïn öçen, tatar xalkïna böten basïmnardan saklarlïk üz bäjsez däüläte kiräk, moña bezneñ tulï xakïbïz bar! Tarix mäjdanïnda tatarlar totkan distälägän böek däülätlär, uzgan gasïrnïñ 90nçï ellarïnda kabul itelgän bäjsezlek buença Deklaratsija häm referendum näticäläre, millätebezneñ bügenge mädänijate, äzerlege bezgä şulaj dip äjtergä xokuk birä. Bezneñ Kosovadan, Abxazijadän, osetinnardan kaj jagïbïz kim?! Dön’ja cämägat’çelege bügen-irtägä Kosovanïñ bäjsezlegen tanïrga tora, Rossija Däülät Dumasï berençe ěşe itep Abxazijaneñ häm Kön’jak Osetijaneñ bäjsezlegen tanïjaçak, çiratta başka illär häm millätlär tora. Dimäk, bezgä, tatarlarga da bu mäs’äläne Xalïkara mäjdanda kütärer vakït citte. Bötendön’ja tatar kongressïnïñ moña tulï xokukï bar, dip ujlïjm, çönki ul böten millät tarafïnnan çakïrïlgan milli Cïen. Şulaj uk Bötendön’ja tatar kongressïn Berläşkän Millätlär Oeşmasï karşïnda xökümätneke bulmagan oeşma bularak terkäter vakït ta citte, anda tatar xalkï isemennän väkillär bulïrga häm millätebezne jaklap, üz süzlären äjtergä tieşlär.

Äje, dön’ja zur üzgäreşlär aldïnda tora, ul zur derzhavalar tarafïnnan jañadan bülenäçäk. Şul uñajdan, Rossijaneñ üzen dä zur üzgäreşlär häm tetränülär kötä, anïñ könçïgïş töbäklärenä – kïtajlar, könbatïşïna Evropa illäre xuca bulïrga mömkin. Dön’janïñ jaña xucalarïna kol bulmas öçen, bezgä üz jazmïşïbïznï üzebezgä xäl itärgä turï kiläçäk, şuña kürä däülätçelegebez öçen köräştä döres sojuzniklar bilgeläüdän küp närsä tora. Islam häm törki dön’ja bezgä nikadär jakïn häm kaderle bulsa da, tarkaulïklarï häm säjasi jaktan äzerleksezlekläre säbäple, alar bezgä jardämçe bula almaslar, bezgä keşe xokuklarï häm demokratija alda bulgan Evropa illärenä tajanïrga turï kiläçäk.

Ämma bezneñ töp tajanïçïbïz barïber üz xalkïbïz, tatar milläte bulïrga tieş. Millät şuşï global’ üzgäreşlärgä äzer bulïp torïrga tieş, jag˝ni, üzeneñ tele, dine, tarixï häm mädänijate, üzeneñ xokuklarï öçen tatar xalkï üze dä köräşergä öjränergä tieş. Bötendön’ja tatar kongressïnïñ tïşkï ěşläre millät xokuklarïn jaklap Xalïkara mäjdanga çïgu bulsa, ěçke ěşläre isä daimi räveştä xalïkka şuşïlarnï añlatu, anda däülätçelek xisläre, milli rux tärbijaläü, islam äxlagïn saklap kalïrga jardäm itü bulaçak. Millät üzeneñ böek tarixïn belergä häm anïñ belän gorurlanïrga, milli telneñ, islam dineneñ, tatarlïknïñ kaderen belergä öjränergä tieş, monïñ öçen böten zïjalïlarïbïz häm din ähelläre tatar kongressï belän berlektä, ber junäleştä ěşlärgä tieşlär. Millätneñ bötenlegenä zarar kiterä torgan ěçke karşïlïklarnï, bolgarçïlïk häm tatarlïk mäs’älälären, täñreçelek häm din karşïlïklarïn, sïjnfïj doşmanlïknï, federal’lär häm millätçelär bäxäsen ber çitkä kuep, tatar xalkïn däülätle häm äxlaklï millät itü jullarïn ězlik! Millätebezne ajagürä çerüdän saklïjk, üz jazmïşïna bitaraflïktan arïnïrga jardäm itik, aña rux östärlek kiñäşlär birik häm gadellek ürnägen kürsätik, bäxetele bulïrga ömet birik! Millät aldïna zur maksatlar kujïjk, anï üz bäjsez däüläte öçen köräşkä äzerlik!

Äje, bez, tatarlar, törle-törle, ämma bez ber-berebezgä doşman tügel, bezneñ telebez ber, moñïbïz ber, kannarïbïz häm xannarïbïz ber, böek tarixïbïz urtak, kiläçägebez dä urtak bulsïn ide, inşallah! Min tatar xalkïnïñ ěçke mömkinleklärenä, potentsial’ köçenä ïşanam, anïñ däülätle häm bäxetle bulasïna ïşanam! Tatar xalkï dön’ja mäjdanïnda üzenä laeklï urïnnï alaçak äle, çönki ul betär öçen tügel, jaşär öçen tugan millät!

Bez betär öçen tumagan,
Bez jaşär öçen tugan!
Pïskïp sünär öçen tügel,
Bar cihannï tañ kaldïrïp,
Bez jaş’när öçen tugan!
Bez Tatar bulïp tugan!
Bez Millät bulïp tugan!

.